Dramaet i Nord Atlanteren 1939

Uvêret auka på, og skutene vart etterkvart liggande å bakke på vêret. ”Saltdalingen” var den første som fekk merke det. Brått kom eit frykteleg brot av ein stor sjø veltende inn over skuta, slo styrehusveggen i bitar, ramponerte bestikken og rulla som ei levende steinrøys over båtdekk. I ei evigheit låg skuta under å rista og skalv. Eit nytt brot kom, og enda eitt. Dei hadde ikkje gått under, men skuta såg fæl ut.

Kort etter var det ”Nyken” sin tur; Brottet som kom var slik at ingen skute skulle ha overlevt det. Dei sto på brua og følgde med det, og kunne ingen ting gjere. Det samla sjø i seg, vaks til eit stort berg som steig og steig og slo ned over skuta som eit knyttneve slag. Frå ”Saltdalingen”  såg dei ikkje igjen ”Nyken” inne i den voldsame sjøen. Etter ei stund hørde dei ei melding på radioen. ”Nyken” kalla ”Isfjell”. 

Meldinga som kom var kort men ikkje til å misforstå; Maskinromet er fylt med sjø, vi ligg tungt med akterskipet, vi treng assistanse.

”Isfjell” hadde sakka akterut, men hadde fått av brotta dei også. Dei tre Brandal-skutene var enda lenger unna. Dei også hadde fått smake uvêret. Særlig ”Arktos” som var kolfyrt hadde fått problem. På ”Polarbjørn” hadde telegrafist With fått med meldinga frå ”Nyken” og utifrå den korte meldinga frå dei to andre forstod han at dei tre skutene var i havsnaud. Han sende straks ut SOS melding til Reykjavik radio som kort etter vidaresende med full styrke.

Sju båtar var i området og svarte på naudmeldinga. Den som var nærmast av desse var den svenske amerikalinjas ”Drottningholm”.  Båtdekket på ”Drottningholm” låg 17 meter over vasslinja. Sjøen slo opp der å knekte fleire davitar og knuste ein livbåt. ”Nyken” melder at dei med pumper og pøser har klart å tøme maskinromet, dei har skader på hekken, men meiner dei skal klare å halde seg flytende til ”Drottningholm” kjem fram.

Men så, så kom eit nytt brott og ”Nyken” sende ut meldinga; ”Hallo Isfjell og ”Drottningholm”, viss dere hører meg så svar straks!”  Frå ”Polarbjørn” og ”Arktos” høyrer dei at ”Nyken” folka takker for alt. ”Viss ”Saltdalingens” folk blir reddet, så be dem hilse hjem. Er det noen som kan hjelpe oss så må dere komme nå”.  Dei som hadde hørt den fortvila meldinga, prøvde å kalle dei opp igjen, -men dette var det siste livsteikn frå ”Nyken” og dets mannskap.

Situasjonen for ”Saltdalingen” og ”Isfjell” hadde samstundes blitt alvorleg, og anmodning om hjelp kom nesten samtidig frå begge. Om lag same melding vart formidla via ”Polarbjørn” til ”Drottningholm” frå dei to; Vi har stor skade på skroget, og ber om å bli tatt opp snarast råd. Men leit for all del etter ”Nyken” først”.  ”Drottningholm” kryssa heile natta på leit etter ”Nyken”, men måtte etter kvart avskrive ”Nyken” som tapt, og begynte å leite etter ”Isfjell”.

 ”Polarbjørn” og ”Polaris” hadde sine egne problem, men prøvde også å ta seg fram til havaristane. ”Polarbjørn” hadde fått slått inn rekkene på begge sider, riggen var i ferd med å slite seg laus. Folk var i arbeid på dekk for å berge stumpane så ikkje mastra skulle fare over bord. ”Polaris” hadde greidd seg bra, trass lekkasjar.

Vatnet sto over lugardørken men ikkje verre enn at det skvulpa opp i køyene berre ved verste slingringa….. – men så fekk dei eit brott. Brottet løfta seg bak ”Polaris” og kasta skuta på ende med baugen ned i båredalen. Ei stund såg dei berre maste- toppane på skuta før den sakte kom opp igjen og kasta sjøen av seg. ”Arktos” hadde dei ikkje hatt kontakt med på ei stund. Seinare kunne ”Arktos” fortelje at ein stor sjø hadde slått ned gjennom skorsteinen på skuta og sløkt stimkjelen!

”Polarbjørn” og ”Polaris” vart einige om å prøve å gå ned til ”Saltdalingen”. Dei meinte veret var i ferd med å spakne. Tidlegare hadde dei sett sjøen slå over mastetoppane, no var det ikkje så ille.

Operasjonen med fangstbåtar høyrer til det utrulege. Men det var dette dei to skipperane hadde blitt einige om å prøve. Fangstbåtane var 18 – 19 fot. Ikkje rare båtane i det store havet. Folket på ”Saltdalingen”, som no såg ut som eit vrak, hadde fått beskjed om å halde seg klare. Dei såg no ”Polarbjørn” kome.  -“Dei er gale” vart det kommentert frå brua på vraket. Etter normal vurdering var det ikkje mogleg å ro ein båt i dette vêret. Men der var folk på ei synkande skute der ute….

Den første båten frå ”Polarbjørn” vart knust mot skutesida i det den skulle settast ut. Dei tre i båten hoppa om bord igjen og gjorde klar neste båt. Den andre båten gjekk det bra med. Også ”Polaris” sin båt kom heil på sjøen. Det var mørkt, og enda mørkare i dei små båtane når ein kom ned i sjøen.

Det vart ein voldsam  tur for dei to båtane. Dei kom seg fram til vraket, runda hekken og kom seg over på le side. Akterenden gapte sundslått, davitar låg flate og tomme, båtdekk og rorhus likna ei nedtrakka trekasse. Ei stund såg dei vraket nedanfrå, ei stund ovanfrå. Dei trudde det var slutten då dei såg raude botnen på skuta på begge sider av kjølen. Operasjonen tok om lag ein time. Dei tok 3 – 4 mann i båten og etter tre turar kvar var alle 18 mann frå ”Saltdalingen” redda. ”Polarbjørn” og ”Polaris” gjekk straks i gang med å leite etter ”Isfjell”.

Også ”Drottningholm” kryssa å leita etter dei. Det var ”Drottningholm” som fann ”Isfjell”. Livbåtane frå ”Drottningholm” var ein del større eller frå dei to skutene, og var bemanna med ni mann. Dei fortalde at det var som å køyre heis. Ei stund var dei nede ved slingrekjølen, i neste augneblink oppe ved båtdekk. Første forsøket vart mislukka. Dei bestemte seg for å prøve noko anna. Dei slakka ut båten i line bak ”Drottningholm” og ned mot ”Isfjell”. Der sto dei klare å hoppa i båten straks han kom langs sida. Denne operasjonen vart gjort to gongar, og  heile mannskapet frå ”Isfjell” vart redda ombord i ”Drottningholm”.

18 mann sakna

”Nyken” såg dei ikkje meir av. 18 mann var sakna. Dei makta ikkje å ri av stormen til hjelpa kom.