Fortellingar og historier frå ishavet

Selfangst

Det har vore drive fangst av sel langs kysten vår i fleire tusen år. Selen var lett å fange og gav mykje næringsrik mat til eit veksande kystfolk, sjølv om det truleg var feittet som var det viktigaste, også den tida.

Far og son Brandal starta selfangsten frå Sunnmøre

1898 vart eit merkeår for fiskarane frå Sunnmøre. Severin Brandal, far til Peter S. Brandal, gjekk i brodden for å få i stand selfangst frå Sunnmøre. Begge karane hadde under torskefiske på Finnmarka alt i fleire år merka seg at skøytene der kom inn lasta med skinn og spekk frå sel.

Fangstfelta

Denne artikkelen handlar om dei ulike fangsfelta som nordmenn reiste til: Vesterisen, Newfoundland, Svalbardområdet/ Nordisen, Austisen og Kvitsjøen. Det er Johannes Bjarne Alme og Webjørn Landmark som skriv om dei ulike fangstfelta.

Påskemysteriet i Vesterisen 1917

I over 100 år har nordmenn drive selfangst i ishavet. Over fleire generasjonar har fangstfolk funne sitt levebrød under ekstreme vilkår der vêrgudane kunne vere nådelause i all sin velde.

Dramaet i Nord Atlanteren 1939

Åtte små ishavsskuter som skal ut på selfangst kjempar for livet på overseglinga til Newfoundlandsfeltet. Dei tre Brandals-skutene la kursen om Færøyane, ”Arktos” som var kolfyrt ville bunkre ekstra kol.

Ishavsskuta «Aarvak»

«Aarvak» vart bygd ved Kristian Dekkes skipsbyggeri, Laksevåg ved i Bergen, i 1912. «Aarvak» var bygd for Bergens Sælfangere AS. Fram til andre verdskrig vart ishavsskuter bygde med kutterskrog.

Fem skuter forsvann sporlaust, 78 mann omkom

Det var i påskedagane frå 2. til 6. april 1952 at fem skuter frå Troms og Møre forsvann sporlaust under ein storstorm i Vesterisen. Dei fem skutene var: «Brattind», «Ringsel» og «Vårglimt» frå Troms, «Buskø» og «Pels» frå Møre. 44 av dei sakna var frå Troms – 34 frå Møre. 46 koner og 98 umyndige born hadde mista sin forsørgjar.

Brandal City

Historia til Ny-Ålesund er både spanande og dramatisk. Ved fleire høve gjennom dei siste 100 åra har heile verda hatt sine auge på nyhende frå denne verdas nordlegaste by.

Den første Norske overvintringsekspedisjon på Nordaust-Grønland

Den sunnmørske fangsten under Grønland kan daterast attende til 1900, då Peter S. Brandal gjekk heilt opp til Claveringsfjord. Han var der kvart år sidan, til 1908. Like eins fangsta bror hans, kaptein Ole S. Brandal under Grønland dei same åra, og ein tredje bror, Lauritz S. Brandal, i 1904, i 1906 og 1908.

”Hird”-ekspedisjonen

”Hird” var ein liten fiskebåt frå Mauseidvåg på 49 fot. Den hadde ein 40 hk. Bolinder motor. Det var seks karar som hadde gått saman om å kjøpe denne båten, og formålet var overvintring på Aust-Grønland.

Okkupasjon av Eirik Raudes Land

Norsk ishavsverksomheit på Aust-Grønland hadde sitt sentrum på Sunnmøre, særleg i Ålesund og Brandal. Selfangarane frå Sunnmøre var alt i 1900 på land på Nordaust-Grønland, og den første overvintringsekspedisjonen fann stad i 1908-09. Det var «Floren» – ekspedisjonen med sju mann og Severin Liavåg som leiar. «7 de juni»-ekspedisjonen med Vebjørn Landmark som leiar reiste opp i 1909. 

Forlist på første fangsttur

Eit spørsmål frå Nord-Norge om fangstfartøyet «Fryser I» førte til litt leiting i skutepapir. «Fryser I» forliste på sin første og einaste fangsttur.

Fra selfangst til seismikk

Uten kompetanse, utstyr og fartøy fra fiske og selfangst, ville det norske oljeeventyret blitt helt annerledes.

– Jo, vi var nok med på begynnelsen av oljeeventyret.

Det upassande namnet

Då Martin Karlsen og Kristoffer Marø bestilte den nye skuta i Skottland, meinte dei at dei hadde funne eit feiande flott namn: Polarfart. Dei oppretta også eit selskap med same namn som skulle eige skuta. Men det var nok ein og annan verftsarbeidar som drog på smilebandet der dei måla namnet på skutesida.

Turistbåten

– Jag kom ombord i Polarstar, og satt alena ute på dekk med en kopp kaffe, og ble da oppfyllt av en følelse av at jag hadde kommit hemm, at det var hit jag sku’.

Gratulerer karer, nå står vi på Nordpolen!

Inferno i hvitt! Et fargeløst isøde mot en kald horisont. Knasende, knusende skrugarder. Og kulde – alltid en bitende, ubønnhørlig kulde. Slik opplevde Ragnar Thorseth, Jørn Eldar Fortun, Trygve Berge og eskimo Ekaksak Amagoalik den to månder lange ferden mot Nordpolen. Spenningen, uvisshet om hva som ventet bak den neste skrugarden og en vilje av stål preget tankegangen til de fire der de kjempet seg vei nordover, nordover – stadig nordover.

Ragnar Thorset – Levd liv

Ragnar Thorseth er eventyrar og ekspedisjonsleiar. Han er journalist og formidlar. Og han er sunnmøring og nordmann. Alt dette har forma Ragnar Thorseth til det liv og den draum som vert presentert her.