Ishavsmuseet vart for lite

Unik film

Børre Grønningsæter var første foredragshaldar, og han fortalde at det var hans bestefar, Bernhard Grønningsæter, som eigde og dreiv Bolsønes Verft då «Polarbjørn» blei kontrahert ved verftet. Børre sin far Arne, og hans bror Odd, overtok drifta av verftet i 1950. Far til Børre var ein ivrig hobby fotograf. Både bilde og smalfilm. Filmen om bygginga av «Polarbjørn» hadde han filma i si heilhet. Under polarkvelden fredag forhandla Ishavsmuseet og Grønningsæter fram ein avtale som gjer at denne unike filmen vil verte tilgjengeleg for sal på Ishavsmuseet seinare i år.

Børre har vokse opp, og trakka sine barnesko på Bolsønes, og sidan jobba der fram til konkursen i 1984. Filmen om «Polarbjørn» var forresten sakna i mange år. Den blei funne igjen bak ei bokhylle da min far på sine gamle dager skulle flytte i leilighet, fortalte Børre. Vi fekk då filmen spelt over på VHS, og eg fekk min far til å lese inn kommentarane på filmen. Sjølv om reiaren for «Polarbjørn» pruta ganske kraftig då skuta var ferdig vart det igjen eit ganske imponerande prosentvis overskot til verftet.

17 år og mannskap på tredje året.

John Giæver hadde teke turen frå Oslo denne kvelden for å fortelje om siste turen med skuta. John var mønstra som mannskap dei siste tre sommarekspedisjonane med «Polarbjørn», og denne turen var han 17 år. John var også innom ei spesiell hending han fekk vere med på året før.

I 1956 var «Polarbjørn» i område sør for Myggbukta då meldinga om at «Jopeter» var funnen i god behald i ein fjord på Trailøya. Der kom «Polarbjørn» opp i ei rein kappkøyring med den danske marinekutteren «Teisten» for å nå først fram til «Jopeter». Det gjaldt og vere først for å kunne hevde finnarretten. Men det racet tapte «Polarbjørn». Det oppstod ein tilspissa situasjon då dei ansvarlege på «Teisten» med makt ville hindre Giæver og Marø frå og kome om bord i «Jopeter». Det vart mellom anna truga med våpen. Men konflikta løyste seg, og «Melshorn» kom for å slepe «Jopeter» heim.

Forlis

«Polarbjørn» kom i vanskar og forliste i isskruing utanfor Myggbukta på Nordaust Grønland i august 1957. Skuta var då på den årlige avløysingsekspedisjonen for Norsk Polarinstitutt, Arktisk Næringsdrift AS og Hermann Andresens ekspedisjon. John Giæver var ekspedisjonsleiar og Bernt A. Brandal var skipper, maskinsjef var John E. Storøy. Før foredraget fekk Storøy og Giæver igjen helse på kvarandre.

På veg ut av Grønlandsisen fekk «Polarbjørn» melding om at dei måtte snu og gå inn igjen til land og hente ein av overvintrarane som hadde fått problem. Grunna dette vart «Polarbjørn» sterkt hefta og tapte mykje tid. Kanskje var dette med på å forverre situasjonen og dei møtte ein annan is-situasjon på veg ut andre gongen.

Soknepresten filma

På turen hadde dei med fleire passasjerar. Ein av dei var dåverande sokneprest i Ålesund, seinare biskop i Tromsø, Monrad Norderval. Norderval hadde med filmkamera og filma frå forliset. Giæver synte denne filmen på Ishavsmuseet fredag. Ein såg lite dramatikk på filmen. Skuta låg fint i isen og veret var flott. Det som filmen ikkje synte, var at der den låg, skroget pressa inn av isen, tok den inn 45.000 liter vatn i timen. Etter ei tid minka dette til 15.000 liter og pumpene klarte å halde den slik. Men det var ikkje råd å berge skuta, og isen var for teit til at andre kunne kome inn.

Amerikansk redning

Passasjerar og mannskap vart henta ut av eit amerikansk helikopter som var stasjonert på Grønland. Helikopteret var stasjonert i Thule, men vart frakta i eit større transportfly til flyplassen i Mestervig. Helikopteret flaug derifrå og henta folka frå «Polarbjørn» frå isen. Dei måtte flyge tre tura før alle var evakuert inn på land. Ingen fekk ha med meir enn maks fem kilo i helikopteret, men Giæver kunne fortelje at mange hadde lagt på seg veldig mykje før flyturen, i form av å ha på seg tre bukser og sju skjorter.

Før dei gjekk ut frå Brandal hadde John fått lånt eit godt fotoapparat med reiar Peter Karlsen. Dette vart flittig brukt, men då «Polarbjørn» kom i vanskar var det tomt for film. Frå ein av mannskapet på det amerikanske helikopteret hadde Giæver fått ein Kodak positiv fargefilm og fått hjelp til å montere og stille inn kameraet. Giæver fekk ta 36 bilde frå evakueringa, og desse synte han fram fredag. Farge lysbildefilm var heilt nytt, og han måtte sende filmen til utlandet for å få denne framkalla.

Etter foredraget var det heile 90 personar som fekk seg saltkjøt, flesk og erter i museumskafeen. Museumsstyrar Webjørn Landmark er overvelda av den store interessa rundt polarkvelden, men samstundes lei seg for at så pass mange ikkje fekk plass denne kvelden. Men dette er dessverre ikkje noko vi kan gjere noko med, seier han. Ishavsmuseet vart rett å slett for lite denne dagen.